KYAI TAPA

Kyai Tapa téh urang Banten. Harita, kira-kira abad kadalapan welas, Banten téh geus aya dina genggeman Kumpeni. Ari nu jadi sultanna nyaéta Sultan Muhamad Zainul Arifin. Banten anu tadina nagara bébas merdéka, ayeuna mah kudu nurut kana sagala kahayang Kumpeni. Lain dina urusan dagang baé kituna téh. Kaasup dina widang pamaréntahan.

Saenyana mah Kyai Tapa agé masih kénéh teureuh ménak, terah kusumah Banten. Masih kénéh sadérék Sultan, ngan béda ibu. Jenengan aslina, Pangéran Nagajaya. Ti keur murangkalihna kénéh Pangéran Nagajaya téh resep ngulik élmu agama. Resep tatapa jeung tirakat. Tah, nu matak barang tos sepuh, anjeunna tos jadi ajengan, nelah baé Kyai Tapa.

Kyai Tapa muka pasantrén di sawatara tempat. Upama pasantrénna geus maju, terus dipasrahkeun ka babaturanana atawa ka muridna. Anjeunna muka deui pasantrén anyar di tempat séjén. Panungtung, muka pasantrén di Kampung Karamat. Ayeuna mah kaasup ka Jakarta, sarta nepi ka kiwari disarebutna téh Kam¬pung Kramat.

Pasantrénna kacida majuna. Santri-santrina datang ti mana-mendi, ti sakuliah Nusantara. Malah teu saeutik bangsa deungeun ogé anu ngadon masantrén di dinya. Bisa disebutkeun, mangsa harita mah éta pasantrén téh mangrupa puseur kagiatan pikeun nyebarkeun agama Islam di Batawi jeung sabudeureunana.

Barang tos maju ka sepuh, anjeunna tatapa di Gunung Munara. Malah saterusna mah, Gunung Munara téh dijadikeun markas gerakan Kyai Tapa enggoning ngalawan Kumpeni. Gunung Munara téh perenahna di Jasinga, Kabupatén Bogor. Nya di dinya anjeunna ngumpulkeun pasukanana téh. Dilatih kana rupa-rupa kaparigelan kaprajuritan.

Harita kaayaan Banten téh keur kacida riceuwna. Ari sababna, Sultan Banten kakokop ku praméswarina anu ngaran Fatimah. Fatimah téh saenyana mah anték Kumpeni. Manéhna anak sudagar Arab anu raket jeung Kumpeni. Geulis jeung perténtang deuih. Anu matak pantes upama Sultan Haji nepi ka kapincut téh.

Ku Kumpeni Fatimah ngahaja sina némpél Sultan. Maksudna taya ti lian pikeun ngahihileudan di jero karaton. Ngalap élmu rinyuh. Karaton Banten dikorowotan di jerona, ambéh koropok. Mun geus koropok jeung ropoh, tangtu babari ngaruntuhkeunana.

Fatimah dijadikeunana praméswari téh ngaléngkahan tilu geureuha Sultan anu séjénna. Fatimah ngangkat dirina sorangan jadi wanita nomer hiji di Kasultanan Banten. Maké gelar resmi Ratu Syarifah Fatimah. Dulur-dulurna ogé kabéh dibéré gelar Pangéran Syarif, sarta dibéré kalungguhan anu luhur.

Pikeun mageuhan kalungguhanana, Fatimah ogé geuwat nyieun klik atawa komplotan. Ngumpulkeun sawatara ménak Banten anu biluk ka manéhna. Malah teu kireum-¬kireum ngaku turunan Sayidina Huséin anu kalima. Jadi, ngaku-ngaku turunan Kangjeng Nabi Muhammad.

Adat kabiasaan karaton anu henteu dipikaresep ku manéhna, diromak atawa diganti. Sakur pagawé anu henteu tunduk ka manéhna, gancang dipocot. Terus diganti ku pagawé anu satia ka manéhna. Fatimah jadi ngaraja déwék pisan di Kasultanan Banten téh. Ari Sultan henteu bisa nanaon, da kakokop téa.

Fatimah henteu sugema ku jadi praméswari baé. Cita-¬citana leuwih luhur ti kitu, nyaéta hayang ngarebut kakawasaan Sultan Banten. Tangtu baé ku cara anu lantip. Mimitina paraménak Banten anu teu sapagodos jeung manéhna, diusir ti Kasultanan Banten. Kaasup Pangéran Gusti, anu dicalonkeun baris jadi Sultan Banten. Carana dipitenah. Pangéran Gusti dipitenah majar geus nyieun komplotan pikeun ngarebut kakawasaan Sultan jeung merangan Kumpeni. Pangéran Gusti ditangkep ku Kumpeni sarta dihukum buang ka Sélong (Srilangka ayeuna mah).

Malah ahirna mah Sultanna ogé disingkahkeun. Sultan Zainul Arifin didakwakeun ka Kumpeni, majar owah, sok ngangsonan rahayat sangkan baruntak ka Kumpeni. Sul¬tan ogé ditangkep ku Kumpeni. Mimiti ditawan di Pulo Édam anu aya di Teluk Jakarta. Terus dipindahkeun deui ka Ambon. Nepi ka wapatna di dinya.

Cita-cita Fatimah geus laksana. Tangtu baé ku lantaran disokong ku Kumpeni. Ahirna mah Fatimah téh ngangkat dirina sorangan jadi Sultan Banten. Dina ngajalankeun pamaréntahanana, salawasna gumantung ka Kumpeni. Ceuk Kumpeni kitu, ceuk Kumpeni kieu, kabéh diturut ku Fatimah.

Anu untung mah jelas Kumpeni. Minangka buruhanana nyokong gerakan Fatimah, Kumpeni ménta buruh. Kumpeni ménta satengahna tina hasil emas di Tulangbawang, satengahna tina hasil pedes di Lampung, jeung ménta tanah anu kacida legana di peuntaseun Kota Tangerang. Ku Fatimah ditedunan.

Tah, kaayaan Banten kitu téh ngalantarankeun paraménak jeung rahayat Banten baruntak. Banten disultanan ku nu lain hakna, jaba deuih tindakanana sakarep ingsun. Komo sanggeus Fatimah ngangkat alona jadi calon Sultan Ban¬ten mah. Ari anu boga hakna kalah dipecleng-peclengkeun. Atawa ditangkep jeung ditahan bari henteu puguh alesanana.

Mireungeuh kaayaan kitu, rahayat Banten ogé henteu cicingeun. Ceg kana pakarang masing-masing, baruntak merangan pasukan Fatimah jeung ngagempur soldadu Kumpeni. Rahayat Banten ogé apal, Kumpeni anu jadi dalang kariceuwan di Banten téh. Gur-ger perang di ditu di dieu. Méh saban poé taya eureunna.

Pasukan Banten anu baruntak ka Fatimah jeung ka Kumpeni dipingpin ku Bagus Buang, alo Sultan Zainul Arifin. Bagus Buang téh jenengan aslina mah Ratu Bagus Burhan atawa Tubagus Burhan. Nénéhna Bagus Buang. Dina éta perang téh, sok silihéléhkeun baé. Jadi tara aya nu meunang. Ku lantaran kitu, nya Bagus Buang téh minangsaraya ka Kyai Tapa. Ari sababna, Kyai Tapa téh kaasup ulama anu kacida dipikaajrihna ku urang Banten. Jeung loba santrina deuih. Malah henteu saeutik urut santrina anu geus boga pasantrén sorangan. Harita Kyai Tapa geus madepokeun di Gunung Munara téa.

Kyai Tapa nedunan paménta Bagus Buang, sabab mémang ti saméméhna ogé anjeunna téh geus ngangres ningali kaayaan Kasultanan Banten anu diacak-acak ku deungeun-deungeun. Kyai Tapa geus boga tékad anu panceg, ulon-ulon kariceuwanana kudu disingkahkeun.

Kyai Tapa mepek balad di Gunung Munara. Pasukan anu dibentuk ku Kyai Tapa, lain santri-santrina anu aya di padepokanana wungkul. Urut santrina anu geus baroga pasantrén sorangan ogé milu ngagabung bari ngerid santri-santrina. Geus puguh ari pasukan anu dipingpin ku Bagus Buang mah.

Der baé atuh merangan Kumpeni jeung ngarurug pasukan Fatimah. Tah, ti barang Kyai Tapa jeung santri-santrina turun mah, rahayat Banten ogé loba anu ngagabung. Atuh balad Fatimah jeung balad Kumpeni téh teu bisa mingé. Maranéhna nandangan wiwirang méh dina saban perang.

Tétéla pasukan Kyai Tapa jeung Bagus Buang téh kacida tanggohna. Éta wé, pikeun nyanghareupanana, Kumpeni téh kapaksa ngadatangkeun pasukan-pasukan ti peuntas jeung ti Bagelén. Malah ngadatangkeun baladna ti Maluku, anu ku urang Banten mah disarebutna téh Blandeu Ireng, hartina Walanda Hideung. Tapi angger teu kuateun ngalawan pasukan Kyai Tapa mah.

Banten anu dijaga kacida kerasna ku pasukan Fatimah jeung Kumpeni, dikepung. Der perang rongkah di wates puseur dayeuh Surosowan. Pasukan Fatimah éléh jajatén. Paburantak, lalumpatan kabur katawuran. Karaton Surosowan jeung puseur dayeuh Banten bisa kacangking ku pasukan Kyai Tapa.

Urang Walanda anu mantuan Fatimah ngarungsi ka Bénténg Speelwijk. Bénténg Kumpeni di Banten anu kacida diandelkeunana. Wangunanana kacida tohagana. Pasukan Kyai Tapa jeung pasukan Bagus Buang ngepung wakul éta bénténg. Nepi ka urang Walanda téh henteu bisa kalaluar ti éta benténg.
Salila di jero benténg, maranéhna diparak. Henteu dibéré cai beresih. Pokona mah diboikot wé. Balukarna, loba soldadu Kumpeni di Bénténg Speelwijk anu maot kalaparan jeung keuna ku kasakit. Dina kaayaan kitu, pasukan Kyai Tapa ngarurug éta benténg. Pasukan Kumpeni teu bisa hojah. Komo sanggeus Kaptén Philipe, anu ngapalaan éta benténg tiwas mah. Kapaksa Kum¬peni téh ngélébétkeun bandéra bodas. Serah bongkokan.

Ti dinya pasukan Kyai Tapa jeung pasukan Bagus Buang neruskeun lalampahanana, maju ngétan. Maksudna rék ngarurug Kumpeni di Batawi. Fatimah jeung komplotanana mah henteu diharu-¬biru. Kyai Tapa nganggap Fatimah mah ukur bonéka. Ari dalangna mah Kumpeni. Jadi anu kudu mimiti dirurug téh Kumpeni heula. Lamun Kumpeni geus taluk mah, Fatimah jeung komplotanana ngan kari nyeumpal baé.

Kacaritakeun pasukan Kyai Tapa téh indit ka Batawi. Sajajalan nyocolan benténg-bénténg Kumpeni nu kaliwatan. Mémang umumna mah bénténg-bénténg laleutik. Tangtu baé moal kuat ngalawan pasukan Kyai Tapa anu leuwih tohaga mah. Senjatana dirampas, ari bénténgna diduruk. Mayit-mayit tentara Kumpeni patulayah méh di unggal bénténg.

Batawi dirurug ku pasukan Kyai Tapa. Peristiwa anu matak gegebegan bangsa kulit putih. Anu katéwak mah geus tara dibéré ampun deui, dipaténi. Bénténg Kumpeni di Batawi anu tohaga téh, dikepung wakul buaya mangap ku pasukan Kyai Tapa. Balad Kyai Tapa geus réa anu patingkarayap di handapeun pangbedilan. Karepna mah bénténg téh arék digangsir.

Kumpeni geumpeur jeung gimir. Anu aya di jero bénténg kabéh ngarasa tagiwur. Pokona mah, salila Kumpeni ngeréh lemah cai urang, can kungsi nyorang bahaya anu kacida gedéna kawas harita. Serangan Kyai Tapa leuwih bahaya batan serangan Sultan Agung Mataram saméméhna. Hal éta diaku ku urang Walandana sorangan gé.

Nilik galagat kitu, pikeun nyegah ajur-leburna bangsa Walanda di Batawi, Gupernur Jéndral Jacob Mossel méré tangara gencatan senjata, sarta ngajak.badami. Tuluy baé Kyai Tapa babadian jeung utusan Kumpeni. Kyai Tapa daék narima pangajak Kumpeni pikeun nunda peperangan, tapi aya saratna.

Sarat anu kahiji: Fatimah anu jadi bibit-buit panyéréwédan supaya ditangkep, tuluy dibuang atawa digantung. Kalungguhan Sultan Banten sangkan dipasrahkeun deui ka nu boga hakna, nyaéta Pangéran Gusti anu harita keur diasingkeun ka Sélong. Éta sarat ditarima ku Kumpeni. Fatimah ditangkep sarta diasingkeun ka Pulo Édam. Malah terus dibuang ka Pulo Banda. Engkéna, Fatimah maot di pangbuangan dina kaayaan anu pohara sangsarana. Pikeun saheulaanan, peperangan bisa dieureunkeun.

Dasar Kumpeni, maranéhna ngatur siasat anyar pikeun merangan pasukan Kyai Tapa. Mangsa gencatan sen¬jata ku Kumpeni digunakeun pikeun nohagaan pasukanana. Dadakuna mah ménta waktu pikeun mawa Pangéran Gusti anu dibuang ka Sélong. Padahal saenyana mah henteu kitu. Kumpuni ménta bantuan ti nagrina, nguyang balad. Salian ti jumlahna loba téh, senjatana ogé leuwih tohaga deuih. Terus nyampeur tentara Walanda anu aya di Tanjung Harapan, Afrika Kidul. Ti dinya mah kakara baé nyampeur Pangéran Gusti, anu cenah rék dipulangkeun ka rahayat Banten.

Mémang ahirna mah Pangeran Gusti jadi Sultan Banten, tapi sanggeus kaselang heula ku nu séjén. Nyaéta ku Sultan Zainul Alimin, anu sasatna mah dijenengkeun ku Kumpeni. Tah, diangkatna Sultan Zainul Alimin nguciwakeun rahayat Banten. Der perang deui. Kyai Tapa jeung Bagus Buang mingpin deui pasukanana ngagempur Kumpeni.

Ngan ayeuna mah ngagunakeun taktik gerilya, teu cara perang ti heula. Ari sababna, kakuatan Walanda geus nikel, boh jumlah ten¬tarana boh pakarangna. Najan kitu, angger baé Kumpeni téh kariripuhan. Mémang pasukan Kyai Tapa mah geus biasa mileuweungan. Béda jeung pasukan Kumpeni. Anu matak pantes upama pasukan Kumpeni mindeng kawiwirangan téh.

Ayeuna mah wilayah perjoangan Kyai Tapa téh ngalegaan. Lain di Banten wungkul, tapi sa-Pulo Jawa. Geus puguh ari di Jawa Barat mah. Diudag di Banten, kabur ka Sukabumi. Diudag ka Sukabumi, mucunghul di Cianjur. Kitu jeung kitu baé. Sarta méh di unggal daérah pasukan Kyai Tapa ngadatangkeun karugian pikeun Kumpeni.

Leuwihna ti éta, dina berjoangna téh Kyai Tapa mah geus henteu katalian ku kadaérahan. Pokona mah, musuhna anu utamana téh Kumpeni. Sing saha baé anu keur mumusuhan jeung Kumpeni, pasti bakal dibantuan ku Kyai Tapa jeung pasukanana. Di antarana baé mantuan urang Mataram anu keur baruntak ngalawan kaom penjajah Kumpeni di Jawa Tengah. Ti dinya terus ngétan deui, mantuan pasukan Pangéran Cakraningrat anu keur bajoang di Jawa Timur. Sarua deuih, ngalawan kaom penjajah Kumpeni.

Pasukan Banten anu dipingpin ku Kyai Tapa jeung Bagus Buang eureun perang gerilya sanggeus Pangéran Gusti diangkat jadi Sultan Banten. Jadi, pasukan Kyai Tapa mah lain lantaran bisa ditumpes ku Kumpeni eureunna téh. Eureun lantaran karepna sorangan.

Ratu Bagus Buang atawa Bagus Buang, wapat di Cibaliung, Banten Kidul. Ayeuna mah kabawah ka Pandéglang. Ari Kyai Tapa, neruskeun tapana di Cianjur. Henteu balik deui ka Banten, sabab henteu téga nénjo nagrina anu geus disebitan ku Kumpeni. Nepi ka wapatna ogé angger matuh di Cianjur.